anzorq/kbd-ru-temp · Datasets at Fast360

text stringlengths 0 171k
Upsəuxu ui psaɫəri ui ʔuəxuṩafəri dinım uzərışiḟəşım, Alıhtaləm qıpxuiğəuva qalənxəm uazərıxuəpəžım şıhət teẋuəu şıtın xueyş, ğuəgu zaxuəm uzərıtemığuəşıḵınım, abı utri- šın papṩə mıẋumıṩağə kuədım uqıxuəzığəbırsey šeyṯanım qiʔuşəşxəm zərızıdumığəhəxınım uxuəsaqıu.
Apxuədə ṩıḵəu ḟəşẋunığə zıbğədəɫım i ğaṩəm naʔuə qeṩ ar iḵağəm dihəxaxəm, ćıxum bzajağ ḵəɫızehənımrə abı guⱬğəⱬḵə bğədətınımrə nərığ zıṩaxəm zəraşımışır.
Dinḵə si quəšxə, si šıpẋuxə!
Maxuə ɫaᵽəm ipə qixuəu fıqıxuzojə, si şhəri qıxuzojəž eš fimıʔəu fi ḟəşẋunığər evğəḟəḵuənu, dinım qıfxuiğəuva pşərıɫxəm fatemıpɫəquḵınu, guqəḵıḟxəmrə zaxuağəmrə žəuaplınığə xəɫu fıbğədıhənu: a zırş duneyağəḵi aẋrətḵi eẋuḻənığəm uxuəzıšənur.
QBR-m is psomi Qurmən maxuə ɫaᵽəmḵə (Hidul ʔədha) gurə psəḵə soẋuəẋu!
Dətxənə zı unağuəmi di respublikəmi Alıhtalər mamırığəḵə qıxuəupsə, ya ḟəşẋunığər bıdəu, muradıḟḵə qaʔət dətxənə ʔuəxumi erışu, qiḵuət yamıṩəu xuṩəqufın xuədəu.
Alıh Ɫaᵽəm soɫəʔu di qurmənxər qabılu ṯixınu, di unəxəri di unağuəxəri erısqırə berıçətrə şimığəṩənu.
Psomi uzınšağə bıdə, nasıp, bəʔuṯəʔunšağə, ḟəşẋunığə bıdə Alı-hım qıdit!
Fəri fi ʔıhlıxəmi Alıhım mamırığər ʔəpəğu fxuiṩ!
QBR-m i Musɫımənxəm ya din ʔuəxuṩaᵽəm i unafəṩ, muftiy
ƷASƏⱫ Həzrətaliy.
Bžığəšxuə zaṩəḵə qıxağaṩə «Nart»
Esəğueyş Qəbərdey-Baɫqərım futbolımḵə i çempionatım mı ğəm zərıṩiʒərə iuⱬ dıdə uvıᵽər Nartqalə i «Nartım» zərışiʔığım.
Ar pəṩəʒə zəʔuṩipṩmi qışıxağəṩa qudeyqım, aṯə iuⱬ jəguğuixım bžığəšxuə dıdəḵə şıḟahaş.
Ijıri qəs qazərıteḵua 1:8, 1:9-m şebəquəžaş şəbət ḵuam.
Zəhəzəxuəm qışıḵərıxuxəm yaşışu iḵi zə zaquə ḟəḵa nobər qızdəsım zi hərxuərəğuxər ximığəṩauə Nalšık qiḵa «Spartak-D»-m «Nartır» i stadionım şıʔəžu 1:10-uə xiguaş.
Nartqalədəsxəm ya zəḟəḵır zərıɫaẋšə dıdər abı naʔuə eṩ.
Abı şığuəmi zəpeuəm şıpašişım ya ɫər bⱬıpəm şızədağəbıdaş.
Apxuədəu «Rodnik»-r Tırnıauz şıteḵuaş, «Tərçır» «Šərəjım» eḟəḵaş, «Kənžər» Həṯoẋuşıquey quažəm şınəẋ ɫəşaş.
Yapə işaxəm yapəğunəğua «Urıxur» Proxladnə qiḵa «Ənergetik»-m guqıdəžınšə iṩaş.
Həṩəxəm qıxudağəḵa topiblım abı žəuapu iritıžar zı zaquəş.
I qexuəxınığəm qıpeşə «Isɫəmeym».
Ar eşanəu zəḵəɫhəuⱬu qıxağəṩaş iḵi turnir tablicəm zəguər şıpašəu şıtauə qıpxuəṩəžınqım.
Ğuaşhauəxəm ya zəpeuəm pašənığər zərışiʔığş «Isɫəmeym» şıjəgu Bəlağı Ruslan.
Abı qıḵəɫoḵuə Iuan Azrət («Ənergetik»), Suydım Asɫən («Urıxu»), Glašev Alim («LogoVAZ») sımə.
Adəḵə şığuazə fıxuətṩınş Qəbərdey-Baɫqərım futbolımḵə i çempionatım i zi çəzu jəguğuəm qriḵua bžığəxəm.
Mis axər: «Əlьbrus» (Tırnıauz) — «Rodnik» (Psınədaxə) — 0:1, «Urıxu» (Urıxu) — «Ənergetik» (Proxladnə) — 1:7, «Nart» (Nartqalə) — «Spartak-D» (Nalšık) — 1:10, «Malka» (Malkə) — «Isɫəmey» (Isɫəmey) — 5:4, «Həṯoẋuşıquey» (Həṯoẋuşıquey) — «Kənžə» (Kənžə) — 1:2, «Tərç» (Tərç) — «Šərəj» (Starə Šərəj) — 3:0, «Šərjəs» (Šəjəm) — «Psıguənsu» (Psıguənsu) — 3:1, «Šəjəm-2» (Šəjəm Eṯuanə) — «LogoVAZ» (Babugent) — 3:3.
Dızıxuəḵuə şəbətımrə thəmaxuəmrə zi çəzu jəguğuəm şızəʔuṩənuş: baʒəuəğuəm i 24-m — «Rodnik» — «Həṯoẋuşıquey», «Psıguənsu» — «Malka» , «Ənergetik» — «Nart», «Šərəj» — «Šərjəs»; baʒəuəğuəm i 25-m — «Kənžə» — «Urıxu», «LogoVAZ» — «Əlьbrus», «Spartak-D» — «Tərç», «Isɫəmey» — «Šəjəm-2» komandəxər.
Hətau Isɫam.
«Si anəm i pşəḟəḵər»
«Lašın» bzıɫxuğə ćıxubə zəguhənığəm i nəʔə ṩətu, duneym qıtehaş Bⱬədığu (Quşhə) Oksanə i «Mamina kuxnya» («Si anəm i pşəḟəḵər/pşəḟaᵽər») txıɫır.
«Txıɫır žurnal tepɫəm idğəuvaş, uşıpşaḟəḵə nəẋ tınšu qıpxuzətexın xuədəu, — dıxeğəğuazə Oksanə i ləⱬığəm.
— Dətxənə pşəḟığəri zərızəxət ʔıhəxər surətḵə qəğəɫəğuaş».
Adıgə ləğupıʔəmᵽəm i ẋuğuəfığuəxər» ḟəşığəm ṩətu txıɫ gup qıdiğəḵın i guğəş Oksanə iḵi mı dızıtepsəɫıhır abıxəm yapə itu araş.
«Si anəm i pşəḟəḵər» ṩıḟişam i şhəusığuəri qıdgureğaʔuə: txıɫım zi pşəḟıḵər şızəpqrıxa šxınığuə 14-ri qızəriğəɫağuər i anəm zəriṩım texuəuş.
Abı qıḵəɫıḵuənum Oksanə şimuradş i guaşəšxuəm ipşəḟu şıta šxınığuəxər şızəxuihəsınu.
«Txıɫxər Nalšık, Nartan qəsıžaḵəş, si anəm ʔəṩəsɫhaḵəş, sıtu žıᵽəmə, ar duneym qızərıtehar zi ḟığəri zıxuəğəfəşari araş», — qıddoguašə Oksanə i guḟəğuəmḵə.
«Si anəm i pşəḟəḵər» qızərıdəḵar urısıbzəş, auə ar zıtxam dıqeğəguğə eṯuanə qıdəḵığuəm abı ixua txığəxər adıgəbzəḵə, tırkubzəḵə, injılızıbzəḵə zəʒəḵauə iriğəuvənu.
Oksanə i ʔəṩağəḵə əkonomistş iḵi eğəjaḵuəş.
Bzıɫxuğə nəḟəguḟəm i pşəḟəḵəm uepɫḵi, uedaʔuəḵi zışıbğənṩırqım.
ʔəḵuəɫaḵuəu zərıʔəbəm qıguouvə Oksanə iṩəu ẋuar ṩiṩər gurıʔuəğuəu, çənjəşxəm şımıshu qızərıbguriğaʔuər.
Psom xuəmıdəu udehəx dətxənə erısqıxəḵmi i səbəp-i zəranxər, ar adıgə txıdəm qızərıxəşır, ɫəpq qudamə qəs abı adreym eym temıxuəu xiɫhəm gu zərıɫıuiğatər.
«Adıgə pşəḟəḵəm, zı ɫənıquəḵə, šxın zəmıḻəuⱬığuəxər şımaṩəqım, nəğuəṩ ɫənıquəḵə uqepɫmə, axər zızımıẋuəžş.
Abı uşrihəḻənuqım xadəxəḵ zəxəupṩətaxəm ya ḻəuⱬığuə kuəd, auə šıpsxər, lıxəḵxər, ijıpstu dənə ṩıᵽəḵi prunžımrə nartıxumrə şrağəḵuətəḵa xugum qıxəṩıḵa šxınığuəxəm uaşıxuozə.
A zərızimıẋuəžırş, ɫəpqır zəsam zərıtemıḵırş, xəku ṩınaɫəm şızeḵuə, qışıẋu erısqıxəḵxər nəẋ qızəraştərş ğaṩə ḵıhım i şəxur», — gunəsu txıɫım i pəubləm uşıxeğəğuazə Oksanə adıgəxəm ya erısqı zehəḵəm.
Txıɫır «Adıgə unəmi» «Txıɫxəm ya duneymi» («Sreda book») şaşə, əlektron ʔəmalḵi uoğuət.
Çərim Mariannə.
Xıri, bgıri, psı xuşẋuəri
UF-m i Pravitelьstvəm iğəbeljılaş Kavkaz Işẋərəm zığəpsəxuᵽə ṩınaɫəu zeğəuⱬınım epxauə zəḟaxınu ʔuəxuğuəxər.
Axər 29-rə məẋuri, dətxənə zıri zərağəzaṩəm eɫıtauə şıtınuş xuəʔuxuəṩəxər zıxuədənumrə nəğuəṩ zığəpsəxuᵽəxəm di ṩınaɫər zəreḟəḵınumrə.
Psom yapərauə, qapşıtənuş Kavkaz Işẋərə zığəpsəxuᵽəxəm ya şıtıḵər, zəxağəuvənuş şənxabzə programmə, šxınığuə ṩəşığuəxəm qışıṩəʒauə sabiyxəmrə ṩaləğualəmrə ya zığəpsəxuᵽəxəm şıṩəḵıžu ṩərıṩəu zətrağəpsıhınu ya muradş.
A proektxəm yaşış kuədır uney mıɫkuḵəş zərızəḟağəḵınur.
Kavkaz Işẋərəm i ṩınaɫəxər federalьnə aẋšəm qızərışıguğır, abıxəm zərıpsəun qaləⱬıžıfu ṩın, qəralımrə zəḟəḵ ziʔə ćıxuxəmrə ya mıɫku zəxəʒəḵə ʔuəxur ğəḵuətən zərıxueyr žiʔaş Pravitelьstvəm i Unafəṩ Mišustin Mixail.
Abı qıxiğəşaş iɫəsım i ḵıhağḵə zığəpsəxuᵽəxər, ćıxuxəm ya uzınšağər şrağəḟaḵuəxər bğələⱬənu mı ṩınaɫəm ʔəmal quzəritır.
Qapştəmə, uz zərıćaləm qıxəḵıu ćıxuxəm ya zəxəzeḵuər nəğabə nəẋ maṩəu şıtami, Kavkaz Işẋərəm meluani 2,5-m zışağəpsəxuaş.
Mišustinım zərıžiʔamḵə, KIFṨ-m i zığəpsəxuᵽə nəẋ inxəm iuⱬrey iɫəsxəm som melard 30-m ṩiğu xaɫhaş.
Qəralım ijıri mıɫkušxuə triğəḵuədənuş hərıçətıṩəxəm inžener infrastrukturəmḵə zaṩiğəquənım, auə həṩəş, šxaᵽə, n.q.
uney mıɫkuḵəş zərauxuənur.
Zızığəpsəxuxəm ya dežḵə mıhənəšxuə iʔəş qızdiḵımrə zdəḵuəmrə zəzıpx transportım.
Araşi, ijırey zəmanım qeḵuu qağəṩərəṩənuş psı, ğuṩ ğuəgu vokzalxər, aəroportxər, ṩəxəri yauxuənuş.
Yauxuənum şışu ćıxuxər nəẋ zıpəpɫər Kavminvodı — Soçə ğuəgur arağənuş.
Abı xuədiṯḵə iğəməṩənuş mı ğuəguanəm ih zəmanır.
Nəğuəṩu žıᵽənumə, xı Ḟıćə ʔufəm zışızığəpsəxum ʔəmal iʔənuş Kavminvodxəm qaḵuəu psı xuşẋuə şefənu.
«Rosturizm»-m qit bžığəxəm yatepṩıhmə, KIFṨ-m i xəẋuəm i procenti 10-r zığəpsəxuᵽəxəm qapəḵuəu ẋunuş.
Nəẋışhəraşi, xuədişḵə nəẋıbəm ləⱬığə yağuətınuş ijıḵə mı ʔənaṯəm pərıtım nəẋrə.
Zərıtṩəşi, di ṩınaɫəm xuriqurqım həṩəş, kemping zəʔuzəpəşxər.
Mı ğəm şhəşatıḵır nəẋ maṩəu kredit yat ẋuaş həṩəşxər yauxuənım, ⱬı ẋuaxər qağəṩərəṩəžınım ćıxuxər trağəgušxuən muradḵə.
Auə gurıʔuəğuəş həṩəş daxəm qalə, ṩıᵽə daxə zərıžiʔənur.
Qapştəmə, Kislovodsk sıt i ɫənıquəḵi zəʔuzəpəş yaṩınu federalьnə programmə şıʔəş.
Dışıguğınş Nalšıki apxuədə guɫıtə iğuətınu, zəguər abı i sanatorəxər SSSR psom şıćərıʔuəu zərışıtam tetṩıhu.
ʔuaşhəmaxuə i şıgum yapəu nəsa adıgəḻ
Ɫəpqım i ćıxu
Həšır Çılar i şapẋər
1829 ğəm i baʒəuəğuə mazəu ʔuaşhəmaxuə i şıgum yapəu şıteuvaş ćıxum i ɫər.
Apxuədə ḻığə qızıquəḵıu zəi zıri zıtemıgušxua bgışhəm nəsar adıgəḻ Həšır Çılart.
General ćərıʔuə Əmmanuəlь Georgiy ya pašəu a ğəm qızərağəpəşa ṩənığə-qəxutaḵuə zeḵuə inım xətxəm ya ğuəguğəɫağuət di ɫəpqəğu aẋırzəmanır.
ʔuaşhəmaxuə i quəḵıᵽə ɫagaᵽəm, metr 5621-rə ẋum, dəḵueifa adıgəḻım qıquəḵa apxuədə ḻığər ṩəʒaᵽə xuəẋuaş urısey alьpinizməm i txıdəm.
Həšır Çılar yapə dıdəu ʔuaşhəmaxuə i şıgum i quəḵıᵽə ɫənıquəm zərıdəḵam teuxuauə zəman zəxuəmıdəxəm duneym qıtehauə şıta txığəxəm yaşış tıdoʒə «Adıgə psaɫəm» i nobərey qıdəḵığuəm.
Xəti ireṩə qızərıguəḵ adıgəm bğədəɫ zəḟəḵım i inağır, iregušxuə iḵi irein Çılar xəɫa ḻığəmḵə, ar şapẋə yaxurıreẋu qıtṩəẋuə ṩəbləm.
ŽʔLASƏ Maritə.
Bğuənṩağ ćərıʔuəm i txıdər
Qəbərdey-Baɫqər ṩənığə-qəxutaḵuə institutım uşıbləḵḵə gu ɫıbotə abı i ṩıhəᵽəm dež şıt mıvəšxuəm.
Abı tetxaş: «Paştıh Nikolay Ezanəm i tetığuəm şığuə, ğəmaxuə šıləm i 8-m şıṩəʒauə 11-m nəs 1829 ğəm mıbdež şıtaş general Əmmanuəlь Georgiy i lagerır.
Abı i ğusaş: iɫəs 14 zi nıbⱬ i quə Georgiy, ṩənığəḻxəu Kupfer, Lenc, Menetrie, Meyer; qulıquṩə Vansoviç, arxitektor Bernardacci, məžər zauəḻ Besse».
Qızərıṩəḵımḵə, a mıvər bıdə dıdəu epxaş Psıxuabə qaləm dət, alıj thəguaşə Dianə i bğuənṩağ ʔərıṩım.
A bğuənṩağır ṩaṩar Həšır Çılar i hətırḵəş, iḵi yapəṩıḵə zərejəu şıtar ʔuaşhəmaxuə i bğuənṩağt.
Abı i blınım dež şıtaş mıviṯ, işhəḵə zi guğu şıtṩa txığər tetu, zım — urısıbzəḵə, adreym — hərıpıbzəḵə.
General Əmmanuəlь i unafəḵə 1837 ğəm bğuənṩağır yauxuauə şıtaş, ijıri abı i şhəm mıvə xuⱬım qıxəṩıḵa ʔuaşhəmaxuə i surətır traṩıhu, 1829 ğəm ʔuaşhəmaxuə dəḵınu eⱬaxəm ya ćəxər abı qıxaʔuṩıḵıžın xueyaş.
Arşhəḵə, qızıxəḵar yamıṩəu, generalır ṩeğuəžri, bğuənṩağım alıj thəguaşə Dianə i ćər ḟaşınu unafə iṩaş.
1909 ğəm mıviṯri Tiflis yašaş iḵi abı dət Kavkaz muzeym ṩağəuvaş.
Mıvəm eşh nəğuəṩ zıi yaṩri, ar Psıxuabə dət ɫaxəxutə muzeym ṩağəuvaş.
Qəxutaḵuə, txıdəj iḵi xəkupsə nəs Kotlyarov Viktor zəritxımḵə, mıvər di dež qızərahar zi ḟıṩər ṩənığəḻ-arxeolog Akritas Panaitş.
Ḻəṩığuə bləḵam i 50 ğəxəm ya pəṩəʒəm ar Tiflis dət Kavkaz muzeym i zəteğəuvəžınığəm eləⱬırt, abı şığuəmi qiɫəğuauə şıtaş mıvər.
1953 ğəm Akritas Nalšık şıpsəuaş iḵi ṩənığə-qəxutaḵuə institutım şıləⱬaş.
Mıvəm i ẋıbarır institutım i unafəṩ Ḵərəf Qambolət žriʔəžaş.
Abı xuzəḟəḵ ɫəpq qiğənaqım mıvər respublikəm qašəžınımḵə.
1957 ğəm mıvər institutım i ṩıhəᵽəm dež yağəuvaş.
Ijıri zı yaṩri, Baẋsən Ipşə şağəuvaş Həšır Çılar i sınım dež.
ʔUṮʔŽ Mažid.
Yapə itaxər

Upsəuxu ui psaɫəri ui ʔuəxuṩafəri dinım uzərışiḟəşım, Alıhtaləm qıpxuiğəuva qalənxəm uazərıxuəpəžım şıhət teẋuəu şıtın xueyş, ğuəgu zaxuəm uzərıtemığuəşıḵınım, abı utri- šın papṩə mıẋumıṩağə kuədım uqıxuəzığəbırsey šeyṯanım qiʔuşəşxəm zərızıdumığəhəxınım uxuəsaqıu.

Apxuədə ṩıḵəu ḟəşẋunığə zıbğədəɫım i ğaṩəm naʔuə qeṩ ar iḵağəm dihəxaxəm, ćıxum bzajağ ḵəɫızehənımrə abı guⱬğəⱬḵə bğədətınımrə nərığ zıṩaxəm zəraşımışır.

Dinḵə si quəšxə, si šıpẋuxə!

Maxuə ɫaᵽəm ipə qixuəu fıqıxuzojə, si şhəri qıxuzojəž eš fimıʔəu fi ḟəşẋunığər evğəḟəḵuənu, dinım qıfxuiğəuva pşərıɫxəm fatemıpɫəquḵınu, guqəḵıḟxəmrə zaxuağəmrə žəuaplınığə xəɫu fıbğədıhənu: a zırş duneyağəḵi aẋrətḵi eẋuḻənığəm uxuəzıšənur.

QBR-m is psomi Qurmən maxuə ɫaᵽəmḵə (Hidul ʔədha) gurə psəḵə soẋuəẋu!

Dətxənə zı unağuəmi di respublikəmi Alıhtalər mamırığəḵə qıxuəupsə, ya ḟəşẋunığər bıdəu, muradıḟḵə qaʔət dətxənə ʔuəxumi erışu, qiḵuət yamıṩəu xuṩəqufın xuədəu.

Alıh Ɫaᵽəm soɫəʔu di qurmənxər qabılu ṯixınu, di unəxəri di unağuəxəri erısqırə berıçətrə şimığəṩənu.

Psomi uzınšağə bıdə, nasıp, bəʔuṯəʔunšağə, ḟəşẋunığə bıdə Alı-hım qıdit!

Fəri fi ʔıhlıxəmi Alıhım mamırığər ʔəpəğu fxuiṩ!

QBR-m i Musɫımənxəm ya din ʔuəxuṩaᵽəm i unafəṩ, muftiy

ƷASƏⱫ Həzrətaliy.

Bžığəšxuə zaṩəḵə qıxağaṩə «Nart»

Esəğueyş Qəbərdey-Baɫqərım futbolımḵə i çempionatım mı ğəm zərıṩiʒərə iuⱬ dıdə uvıᵽər Nartqalə i «Nartım» zərışiʔığım.

Ar pəṩəʒə zəʔuṩipṩmi qışıxağəṩa qudeyqım, aṯə iuⱬ jəguğuixım bžığəšxuə dıdəḵə şıḟahaş.

Ijıri qəs qazərıteḵua 1:8, 1:9-m şebəquəžaş şəbət ḵuam.

Zəhəzəxuəm qışıḵərıxuxəm yaşışu iḵi zə zaquə ḟəḵa nobər qızdəsım zi hərxuərəğuxər ximığəṩauə Nalšık qiḵa «Spartak-D»-m «Nartır» i stadionım şıʔəžu 1:10-uə xiguaş.

Nartqalədəsxəm ya zəḟəḵır zərıɫaẋšə dıdər abı naʔuə eṩ.

Abı şığuəmi zəpeuəm şıpašişım ya ɫər bⱬıpəm şızədağəbıdaş.

Apxuədəu «Rodnik»-r Tırnıauz şıteḵuaş, «Tərçır» «Šərəjım» eḟəḵaş, «Kənžər» Həṯoẋuşıquey quažəm şınəẋ ɫəşaş.

Yapə işaxəm yapəğunəğua «Urıxur» Proxladnə qiḵa «Ənergetik»-m guqıdəžınšə iṩaş.

Həṩəxəm qıxudağəḵa topiblım abı žəuapu iritıžar zı zaquəş.

I qexuəxınığəm qıpeşə «Isɫəmeym».

Ar eşanəu zəḵəɫhəuⱬu qıxağəṩaş iḵi turnir tablicəm zəguər şıpašəu şıtauə qıpxuəṩəžınqım.

Ğuaşhauəxəm ya zəpeuəm pašənığər zərışiʔığş «Isɫəmeym» şıjəgu Bəlağı Ruslan.

Abı qıḵəɫoḵuə Iuan Azrət («Ənergetik»), Suydım Asɫən («Urıxu»), Glašev Alim («LogoVAZ») sımə.

Adəḵə şığuazə fıxuətṩınş Qəbərdey-Baɫqərım futbolımḵə i çempionatım i zi çəzu jəguğuəm qriḵua bžığəxəm.

Mis axər: «Əlьbrus» (Tırnıauz) — «Rodnik» (Psınədaxə) — 0:1, «Urıxu» (Urıxu) — «Ənergetik» (Proxladnə) — 1:7, «Nart» (Nartqalə) — «Spartak-D» (Nalšık) — 1:10, «Malka» (Malkə) — «Isɫəmey» (Isɫəmey) — 5:4, «Həṯoẋuşıquey» (Həṯoẋuşıquey) — «Kənžə» (Kənžə) — 1:2, «Tərç» (Tərç) — «Šərəj» (Starə Šərəj) — 3:0, «Šərjəs» (Šəjəm) — «Psıguənsu» (Psıguənsu) — 3:1, «Šəjəm-2» (Šəjəm Eṯuanə) — «LogoVAZ» (Babugent) — 3:3.

Dızıxuəḵuə şəbətımrə thəmaxuəmrə zi çəzu jəguğuəm şızəʔuṩənuş: baʒəuəğuəm i 24-m — «Rodnik» — «Həṯoẋuşıquey», «Psıguənsu» — «Malka» , «Ənergetik» — «Nart», «Šərəj» — «Šərjəs»; baʒəuəğuəm i 25-m — «Kənžə» — «Urıxu», «LogoVAZ» — «Əlьbrus», «Spartak-D» — «Tərç», «Isɫəmey» — «Šəjəm-2» komandəxər.

Hətau Isɫam.

«Si anəm i pşəḟəḵər»

«Lašın» bzıɫxuğə ćıxubə zəguhənığəm i nəʔə ṩətu, duneym qıtehaş Bⱬədığu (Quşhə) Oksanə i «Mamina kuxnya» («Si anəm i pşəḟəḵər/pşəḟaᵽər») txıɫır.

«Txıɫır žurnal tepɫəm idğəuvaş, uşıpşaḟəḵə nəẋ tınšu qıpxuzətexın xuədəu, — dıxeğəğuazə Oksanə i ləⱬığəm.

— Dətxənə pşəḟığəri zərızəxət ʔıhəxər surətḵə qəğəɫəğuaş».

Adıgə ləğupıʔəmᵽəm i ẋuğuəfığuəxər» ḟəşığəm ṩətu txıɫ gup qıdiğəḵın i guğəş Oksanə iḵi mı dızıtepsəɫıhır abıxəm yapə itu araş.

«Si anəm i pşəḟəḵər» ṩıḟişam i şhəusığuəri qıdgureğaʔuə: txıɫım zi pşəḟıḵər şızəpqrıxa šxınığuə 14-ri qızəriğəɫağuər i anəm zəriṩım texuəuş.

Abı qıḵəɫıḵuənum Oksanə şimuradş i guaşəšxuəm ipşəḟu şıta šxınığuəxər şızəxuihəsınu.

«Txıɫxər Nalšık, Nartan qəsıžaḵəş, si anəm ʔəṩəsɫhaḵəş, sıtu žıᵽəmə, ar duneym qızərıtehar zi ḟığəri zıxuəğəfəşari araş», — qıddoguašə Oksanə i guḟəğuəmḵə.

«Si anəm i pşəḟəḵər» qızərıdəḵar urısıbzəş, auə ar zıtxam dıqeğəguğə eṯuanə qıdəḵığuəm abı ixua txığəxər adıgəbzəḵə, tırkubzəḵə, injılızıbzəḵə zəʒəḵauə iriğəuvənu.

Oksanə i ʔəṩağəḵə əkonomistş iḵi eğəjaḵuəş.

Bzıɫxuğə nəḟəguḟəm i pşəḟəḵəm uepɫḵi, uedaʔuəḵi zışıbğənṩırqım.

ʔəḵuəɫaḵuəu zərıʔəbəm qıguouvə Oksanə iṩəu ẋuar ṩiṩər gurıʔuəğuəu, çənjəşxəm şımıshu qızərıbguriğaʔuər.

Psom xuəmıdəu udehəx dətxənə erısqıxəḵmi i səbəp-i zəranxər, ar adıgə txıdəm qızərıxəşır, ɫəpq qudamə qəs abı adreym eym temıxuəu xiɫhəm gu zərıɫıuiğatər.

«Adıgə pşəḟəḵəm, zı ɫənıquəḵə, šxın zəmıḻəuⱬığuəxər şımaṩəqım, nəğuəṩ ɫənıquəḵə uqepɫmə, axər zızımıẋuəžş.

Abı uşrihəḻənuqım xadəxəḵ zəxəupṩətaxəm ya ḻəuⱬığuə kuəd, auə šıpsxər, lıxəḵxər, ijıpstu dənə ṩıᵽəḵi prunžımrə nartıxumrə şrağəḵuətəḵa xugum qıxəṩıḵa šxınığuəxəm uaşıxuozə.

A zərızimıẋuəžırş, ɫəpqır zəsam zərıtemıḵırş, xəku ṩınaɫəm şızeḵuə, qışıẋu erısqıxəḵxər nəẋ qızəraştərş ğaṩə ḵıhım i şəxur», — gunəsu txıɫım i pəubləm uşıxeğəğuazə Oksanə adıgəxəm ya erısqı zehəḵəm.

Txıɫır «Adıgə unəmi» «Txıɫxəm ya duneymi» («Sreda book») şaşə, əlektron ʔəmalḵi uoğuət.

Çərim Mariannə.

Xıri, bgıri, psı xuşẋuəri

UF-m i Pravitelьstvəm iğəbeljılaş Kavkaz Işẋərəm zığəpsəxuᵽə ṩınaɫəu zeğəuⱬınım epxauə zəḟaxınu ʔuəxuğuəxər.

Axər 29-rə məẋuri, dətxənə zıri zərağəzaṩəm eɫıtauə şıtınuş xuəʔuxuəṩəxər zıxuədənumrə nəğuəṩ zığəpsəxuᵽəxəm di ṩınaɫər zəreḟəḵınumrə.

Psom yapərauə, qapşıtənuş Kavkaz Işẋərə zığəpsəxuᵽəxəm ya şıtıḵər, zəxağəuvənuş şənxabzə programmə, šxınığuə ṩəşığuəxəm qışıṩəʒauə sabiyxəmrə ṩaləğualəmrə ya zığəpsəxuᵽəxəm şıṩəḵıžu ṩərıṩəu zətrağəpsıhınu ya muradş.

A proektxəm yaşış kuədır uney mıɫkuḵəş zərızəḟağəḵınur.

Kavkaz Işẋərəm i ṩınaɫəxər federalьnə aẋšəm qızərışıguğır, abıxəm zərıpsəun qaləⱬıžıfu ṩın, qəralımrə zəḟəḵ ziʔə ćıxuxəmrə ya mıɫku zəxəʒəḵə ʔuəxur ğəḵuətən zərıxueyr žiʔaş Pravitelьstvəm i Unafəṩ Mišustin Mixail.

Abı qıxiğəşaş iɫəsım i ḵıhağḵə zığəpsəxuᵽəxər, ćıxuxəm ya uzınšağər şrağəḟaḵuəxər bğələⱬənu mı ṩınaɫəm ʔəmal quzəritır.

Qapştəmə, uz zərıćaləm qıxəḵıu ćıxuxəm ya zəxəzeḵuər nəğabə nəẋ maṩəu şıtami, Kavkaz Işẋərəm meluani 2,5-m zışağəpsəxuaş.

Mišustinım zərıžiʔamḵə, KIFṨ-m i zığəpsəxuᵽə nəẋ inxəm iuⱬrey iɫəsxəm som melard 30-m ṩiğu xaɫhaş.

Qəralım ijıri mıɫkušxuə triğəḵuədənuş hərıçətıṩəxəm inžener infrastrukturəmḵə zaṩiğəquənım, auə həṩəş, šxaᵽə, n.q.

uney mıɫkuḵəş zərauxuənur.

Zızığəpsəxuxəm ya dežḵə mıhənəšxuə iʔəş qızdiḵımrə zdəḵuəmrə zəzıpx transportım.

Araşi, ijırey zəmanım qeḵuu qağəṩərəṩənuş psı, ğuṩ ğuəgu vokzalxər, aəroportxər, ṩəxəri yauxuənuş.

Yauxuənum şışu ćıxuxər nəẋ zıpəpɫər Kavminvodı — Soçə ğuəgur arağənuş.

Abı xuədiṯḵə iğəməṩənuş mı ğuəguanəm ih zəmanır.

Nəğuəṩu žıᵽənumə, xı Ḟıćə ʔufəm zışızığəpsəxum ʔəmal iʔənuş Kavminvodxəm qaḵuəu psı xuşẋuə şefənu.

«Rosturizm»-m qit bžığəxəm yatepṩıhmə, KIFṨ-m i xəẋuəm i procenti 10-r zığəpsəxuᵽəxəm qapəḵuəu ẋunuş.

Nəẋışhəraşi, xuədişḵə nəẋıbəm ləⱬığə yağuətınuş ijıḵə mı ʔənaṯəm pərıtım nəẋrə.

Zərıtṩəşi, di ṩınaɫəm xuriqurqım həṩəş, kemping zəʔuzəpəşxər.

Mı ğəm şhəşatıḵır nəẋ maṩəu kredit yat ẋuaş həṩəşxər yauxuənım, ⱬı ẋuaxər qağəṩərəṩəžınım ćıxuxər trağəgušxuən muradḵə.

Auə gurıʔuəğuəş həṩəş daxəm qalə, ṩıᵽə daxə zərıžiʔənur.

Qapştəmə, Kislovodsk sıt i ɫənıquəḵi zəʔuzəpəş yaṩınu federalьnə programmə şıʔəş.

Dışıguğınş Nalšıki apxuədə guɫıtə iğuətınu, zəguər abı i sanatorəxər SSSR psom şıćərıʔuəu zərışıtam tetṩıhu.

ʔuaşhəmaxuə i şıgum yapəu nəsa adıgəḻ

Ɫəpqım i ćıxu

Həšır Çılar i şapẋər

1829 ğəm i baʒəuəğuə mazəu ʔuaşhəmaxuə i şıgum yapəu şıteuvaş ćıxum i ɫər.

Apxuədə ḻığə qızıquəḵıu zəi zıri zıtemıgušxua bgışhəm nəsar adıgəḻ Həšır Çılart.

General ćərıʔuə Əmmanuəlь Georgiy ya pašəu a ğəm qızərağəpəşa ṩənığə-qəxutaḵuə zeḵuə inım xətxəm ya ğuəguğəɫağuət di ɫəpqəğu aẋırzəmanır.

ʔuaşhəmaxuə i quəḵıᵽə ɫagaᵽəm, metr 5621-rə ẋum, dəḵueifa adıgəḻım qıquəḵa apxuədə ḻığər ṩəʒaᵽə xuəẋuaş urısey alьpinizməm i txıdəm.

Həšır Çılar yapə dıdəu ʔuaşhəmaxuə i şıgum i quəḵıᵽə ɫənıquəm zərıdəḵam teuxuauə zəman zəxuəmıdəxəm duneym qıtehauə şıta txığəxəm yaşış tıdoʒə «Adıgə psaɫəm» i nobərey qıdəḵığuəm.

Xəti ireṩə qızərıguəḵ adıgəm bğədəɫ zəḟəḵım i inağır, iregušxuə iḵi irein Çılar xəɫa ḻığəmḵə, ar şapẋə yaxurıreẋu qıtṩəẋuə ṩəbləm.

ŽʔLASƏ Maritə.

Bğuənṩağ ćərıʔuəm i txıdər

Qəbərdey-Baɫqər ṩənığə-qəxutaḵuə institutım uşıbləḵḵə gu ɫıbotə abı i ṩıhəᵽəm dež şıt mıvəšxuəm.

Abı tetxaş: «Paştıh Nikolay Ezanəm i tetığuəm şığuə, ğəmaxuə šıləm i 8-m şıṩəʒauə 11-m nəs 1829 ğəm mıbdež şıtaş general Əmmanuəlь Georgiy i lagerır.

Abı i ğusaş: iɫəs 14 zi nıbⱬ i quə Georgiy, ṩənığəḻxəu Kupfer, Lenc, Menetrie, Meyer; qulıquṩə Vansoviç, arxitektor Bernardacci, məžər zauəḻ Besse».

Qızərıṩəḵımḵə, a mıvər bıdə dıdəu epxaş Psıxuabə qaləm dət, alıj thəguaşə Dianə i bğuənṩağ ʔərıṩım.

A bğuənṩağır ṩaṩar Həšır Çılar i hətırḵəş, iḵi yapəṩıḵə zərejəu şıtar ʔuaşhəmaxuə i bğuənṩağt.

Abı i blınım dež şıtaş mıviṯ, işhəḵə zi guğu şıtṩa txığər tetu, zım — urısıbzəḵə, adreym — hərıpıbzəḵə.

General Əmmanuəlь i unafəḵə 1837 ğəm bğuənṩağır yauxuauə şıtaş, ijıri abı i şhəm mıvə xuⱬım qıxəṩıḵa ʔuaşhəmaxuə i surətır traṩıhu, 1829 ğəm ʔuaşhəmaxuə dəḵınu eⱬaxəm ya ćəxər abı qıxaʔuṩıḵıžın xueyaş.

Arşhəḵə, qızıxəḵar yamıṩəu, generalır ṩeğuəžri, bğuənṩağım alıj thəguaşə Dianə i ćər ḟaşınu unafə iṩaş.

1909 ğəm mıviṯri Tiflis yašaş iḵi abı dət Kavkaz muzeym ṩağəuvaş.

Mıvəm eşh nəğuəṩ zıi yaṩri, ar Psıxuabə dət ɫaxəxutə muzeym ṩağəuvaş.

Qəxutaḵuə, txıdəj iḵi xəkupsə nəs Kotlyarov Viktor zəritxımḵə, mıvər di dež qızərahar zi ḟıṩər ṩənığəḻ-arxeolog Akritas Panaitş.

Ḻəṩığuə bləḵam i 50 ğəxəm ya pəṩəʒəm ar Tiflis dət Kavkaz muzeym i zəteğəuvəžınığəm eləⱬırt, abı şığuəmi qiɫəğuauə şıtaş mıvər.

1953 ğəm Akritas Nalšık şıpsəuaş iḵi ṩənığə-qəxutaḵuə institutım şıləⱬaş.

Mıvəm i ẋıbarır institutım i unafəṩ Ḵərəf Qambolət žriʔəžaş.

Abı xuzəḟəḵ ɫəpq qiğənaqım mıvər respublikəm qašəžınımḵə.

1957 ğəm mıvər institutım i ṩıhəᵽəm dež yağəuvaş.

Ijıri zı yaṩri, Baẋsən Ipşə şağəuvaş Həšır Çılar i sınım dež.

ʔUṮʔŽ Mažid.

Yapə itaxər