Kishan-Ved/nepal-llm · Datasets at Fast360

text stringlengths 0 345

अकथिरी विद्रानूहरूका अनुसार भगवान्ले आपू पवित्र हुन नभई भक्तलाई ने पवित्र गर्न
उसको पछिपच्ि लागनुभएको हो । भक्तको पक्छिपछि हिडिरहंदा हावाद्रारा आफ्नो चरणको धूलो
भक्तमाथि पर्दछ र ऊ पवित्र हुन्छ भने भगवान्को आशय छ स्वाङ्ध्िरेणुभिः तं पूयेय
शोधयामि इति। केही विद्रानूहरूले पूयेय यसका ठर्डंमा पूयेत भन्ने पाठभेदलाई मानेका छन्।
यसअनुसार भक्तहरूको पल्िपछि भगवान् यसकारण हिडनुहुन्छ कि उसले देखेछोएका सबै
वस्तुहरूलाई पवित्र गरू ।


रामानन्दी दीका


५५०३
एकादश स्कन्ध श्रीमद्भागवत अध्याय १४


वास्तवमा भगवान् प्रेमका कारण नै भक्तहरूको पछि लाग्नुभएको हो। न भगवानूलाई
भक्तको चरणरजद्वारा पवित्र हुने आवश्यकता छ, न त भक्तलाई ने भगवान्को चरणरजद्रारा
बारम्बार पवित्र॒ बनिरहने आवश्यकता छ । भक्तहरूको अहैतुकी भक्तिबाट भगवान्माथि कुनै
ऋणदोष आदि आइपरेको पनि यथार्थ होदन, किनभने भगवानूले त भक्तप्रेमका कारण आपफूलाई
स्वयं ऋणी ठान्नुभएको मात्र हो । भक्तले भगवान्माथि ऋण थोपरी उहँलाई दोषयुक्त बनाउन
भक्ति गरेको पनि होइन । त्यसैले भगवान्ले भक्तको चरणरजलाई पद्छ्याउनुको मतलब भगवानूले
भक्तनजिक रही ऊभित्रको प्रेमरसलाई अनुभव गर्नु हो। यसै गरी भक्तलाई आफ्नो चरणरजद्रारा
पवित्र गर्न भगवान् उसको पछि लाग्नुभएको पनि होदन । भक्त त हृदयभित्र परमात्मस्मरण गर्दै
निरन्तर परम पवित्र ने छ । स्वयं तीर्थलाई पनि पवित्र गराउन सक्ने भक्तलाई फेरि पवित्र गर्नुपर्ने
के आवश्यकता ? भक्त र भगवान् परस्परका आत्मा हुनाले आफैँलाई आफूबाट पवित्र हनु पर्वन ।
त्यसैले भक्तहरूलाई पवित्र गर्ने त केवल निह मात्र हो, वस्तुतः भगवान् प्रेमपरवश भएर नै उसको
पचि लागनुभएको हो ।

भगवानूले यहाँ अनुव्रजामि अर्थात् पछिपछि हिंडद् भन्नुभएको छ । यसको तात्पर्य भक्त
एक ठर्द॑बाट अर्को गमा हिंडदा भगवान्ले उसलाई पद्छयाउनुहन्छ भन्ने हो । भक्तको सम्पूर्ण
व्यवहार परमात्मामा समर्पित हुन्छ भने उसको यो हिंडाइ पनि परमात्माकै लागि होला। एकै
ठाडंमा स्थिर भएर निरन्तर भगवत्स्मरण नगरी ऊ यताउति किन इलिरहन्छ ? यसको कारण यही
हो कि भगवत्परमको छटपटीका कारण नै ऊ उन्मत्त ४ यताउति घुमिरहन्छ । समस्त संसारभरि
व्याप्त रहनुभएका भगवान्को अनन्तताले उसलाई पृथिवीको एक छेडदेखि अर्को छेडसम्म
तानिरहन्छ र ऊ पनि अनन्त पदार्थहरूमा उने चिरन्तर परमात्मक स्वरूपको अनुभव गर्दै पुनः
अनन्त अत्ुप्तिका साथ त्यसलाई प्राप्त गर्न छट्पटारंछ । यसरी भक्तहरू छटपटाँदे हिंडपच्ि स्वयं
उनीहरूकै आत्मा भगवान् चाहं कसरी स्थिर रहन सक्नुहुन्थ्यो ? भक्त भगवान्का लागि
छटपटाएपचछि भगवान् पनि भक्तका लागि छटपटाउनुहन्छ र ॒भक्तसंगे तानिनुहन्छ। भगवान्
सर्वव्यापक हुनुभएकाले भक्त जहाँ पु्छ, उहाँ त त्यहीं हुनुहुन्छ, त्यसैले किन पचि लागनुपर्दथ्यो
र? तर प्रमका कारण छट्पटाएकाहरूलाई यो कुरा सम्णाउन सकिंदेन । जसरी भगवत्स्मरणबाट
उत्पन्न भएको अनन्त छट्पटीलाई उनकै अनन्त स्वरूपको अनुभवद्वारा शान्त गर्न भक्तले तीर्थयात्रा
आदिको बहाना बनारंछ अनि यसको आवश्यकता प्रतिपादित गर्न आफूलाई पापी र दुष्कर्म
भएको बतार्ंछ । ठिक यसै गरी भक्तप्रेमको भावबाट छटपटाउनुभएका भगवान् पनि निरन्तर
भक्तको पछि लागी प्रेमरसको आस्वादन गर्न एडटा बहाना निकाल्नुहन्छ र आफूमाथि भक्तिको
ऋण भएकाले ऋणको दोष मेटाउन आपफूलाई भक्तको चरणरज चाहिने कुरा बताउनुहन्छ ।
निरन्तरको सान्निध्य हंदाहदे पनि एकअर्काको वियोगमा आत्तिई दुबेले एकअर्कालाई
पद्कयादरहनु यही नै प्रेमभावको पराकाष्ठा हो। भगवान्लाई भेटन आ्तिदे हिंडेको भक्त र
भक्तलाई पद्छ्याडदे हिंडनुहुने भगवान्को यही प्रेमसम्बन्ध यस श्लोकमा प्रकट भएको छ।


रामानन्दी दीका


५५०४
एकादश स्कन्ध श्रीमद्भागवत अध्याय १४


निष्किञ्चना मय्यतुरक्तचेतसः शान्ता महान्तोऽखिलजीववत्सलाः।
कामेरनारुब्धधियो जुषन्ति यत् तन्नेरपेक्ष्यं न विदुः सुखं मम ॥ १७ ॥








पदार्थ सम्पूर्ण व्यक्तिहरूलाई प्राप्त हुने
निष्किञ्चनाः धन आदिको प्राणीहरूलाई दया गर्ने र यत् जुन

सडग्रह नगर्न कामेः विषयहरूले सुखं सुख छ त्यसलाई
मयि ममा अनालब्धधियः बुद्धिलाई जुषन्ति सेवन गर्दछछन्
अनुरक्तचेतसः चित्त लागेका आकर्षण नगररेका तत् त्यो सुख अरूले
शान्ताः शान्त स्वभावका मम मेरा भक्तहरूले न विदुः जानन अनुभव गर्न
महान्तः अभिमानशून्य नैरपेक्ष्यं आसक्तिरहित सक्देनन्


ताक्यार्थ धन आदिको सङ्ग्रह नगरेका, ममा चित्त लगाएका, शान्त र निरभिमानी तथा सम्पूर्ण
प्राणीहरूलाई दया गर्न अनि जसको बुदधिलाई विषयले तान्न सकेको हैदेन त्यस्ता मेरा भक्तहरूले
अरू वस्तुको अपेक्षा नहुने खालको जुन सुख प्राप्त गर्वछछन्, त्यस्तो सुख अरूले अनुभव गर्न
सक्देनन् ।

,


बाध्यमानोऽपि मदुभक्तो विषयेरजितेन्द्रियः।
प्रायः प्रगल्भया भक्त्या विषयेनौभिभूयते ॥ ८॥


पदर्थ बाध्यमानः अपि आकर्षित भक्त्या भक्तिको कारणले
अजितेन्द्रियः इन्द्रियलाई जित्न भएको भए पनि प्रायः प्रायः गरेर

नसकेको मदुभक्तः मेरो भक्त विषयेः विषयहरूदरारा

न्त प्रगल्भया ४९ हेदेन
विषयः विषयहरूद्रारा ल्भया अति दृढ न अभिभूयते पराजित हदेन

अकथिरी विद्रानूहरूका अनुसार भगवान्ले आपू पवित्र हुन नभई भक्तलाई ने पवित्र गर्न

उसको पछिपच्ि लागनुभएको हो । भक्तको पक्छिपछि हिडिरहंदा हावाद्रारा आफ्नो चरणको धूलो

भक्तमाथि पर्दछ र ऊ पवित्र हुन्छ भने भगवान्को आशय छ स्वाङ्ध्िरेणुभिः तं पूयेय

शोधयामि इति। केही विद्रानूहरूले पूयेय यसका ठर्डंमा पूयेत भन्ने पाठभेदलाई मानेका छन्।

यसअनुसार भक्तहरूको पल्िपछि भगवान् यसकारण हिडनुहुन्छ कि उसले देखेछोएका सबै

वस्तुहरूलाई पवित्र गरू ।

रामानन्दी दीका

५५०३

एकादश स्कन्ध श्रीमद्भागवत अध्याय १४

वास्तवमा भगवान् प्रेमका कारण नै भक्तहरूको पछि लाग्नुभएको हो। न भगवानूलाई

भक्तको चरणरजद्वारा पवित्र हुने आवश्यकता छ, न त भक्तलाई ने भगवान्को चरणरजद्रारा

बारम्बार पवित्र॒ बनिरहने आवश्यकता छ । भक्तहरूको अहैतुकी भक्तिबाट भगवान्माथि कुनै

ऋणदोष आदि आइपरेको पनि यथार्थ होदन, किनभने भगवानूले त भक्तप्रेमका कारण आपफूलाई

स्वयं ऋणी ठान्नुभएको मात्र हो । भक्तले भगवान्माथि ऋण थोपरी उहँलाई दोषयुक्त बनाउन

भक्ति गरेको पनि होइन । त्यसैले भगवान्ले भक्तको चरणरजलाई पद्छ्याउनुको मतलब भगवानूले

भक्तनजिक रही ऊभित्रको प्रेमरसलाई अनुभव गर्नु हो। यसै गरी भक्तलाई आफ्नो चरणरजद्रारा

पवित्र गर्न भगवान् उसको पछि लाग्नुभएको पनि होदन । भक्त त हृदयभित्र परमात्मस्मरण गर्दै

निरन्तर परम पवित्र ने छ । स्वयं तीर्थलाई पनि पवित्र गराउन सक्ने भक्तलाई फेरि पवित्र गर्नुपर्ने

के आवश्यकता ? भक्त र भगवान् परस्परका आत्मा हुनाले आफैँलाई आफूबाट पवित्र हनु पर्वन ।

त्यसैले भक्तहरूलाई पवित्र गर्ने त केवल निह मात्र हो, वस्तुतः भगवान् प्रेमपरवश भएर नै उसको

पचि लागनुभएको हो ।

भगवानूले यहाँ अनुव्रजामि अर्थात् पछिपछि हिंडद् भन्नुभएको छ । यसको तात्पर्य भक्त

एक ठर्द॑बाट अर्को गमा हिंडदा भगवान्ले उसलाई पद्छयाउनुहन्छ भन्ने हो । भक्तको सम्पूर्ण

व्यवहार परमात्मामा समर्पित हुन्छ भने उसको यो हिंडाइ पनि परमात्माकै लागि होला। एकै

ठाडंमा स्थिर भएर निरन्तर भगवत्स्मरण नगरी ऊ यताउति किन इलिरहन्छ ? यसको कारण यही

हो कि भगवत्परमको छटपटीका कारण नै ऊ उन्मत्त ४ यताउति घुमिरहन्छ । समस्त संसारभरि

व्याप्त रहनुभएका भगवान्को अनन्तताले उसलाई पृथिवीको एक छेडदेखि अर्को छेडसम्म

तानिरहन्छ र ऊ पनि अनन्त पदार्थहरूमा उने चिरन्तर परमात्मक स्वरूपको अनुभव गर्दै पुनः

अनन्त अत्ुप्तिका साथ त्यसलाई प्राप्त गर्न छट्पटारंछ । यसरी भक्तहरू छटपटाँदे हिंडपच्ि स्वयं

उनीहरूकै आत्मा भगवान् चाहं कसरी स्थिर रहन सक्नुहुन्थ्यो ? भक्त भगवान्का लागि

छटपटाएपचछि भगवान् पनि भक्तका लागि छटपटाउनुहन्छ र ॒भक्तसंगे तानिनुहन्छ। भगवान्

सर्वव्यापक हुनुभएकाले भक्त जहाँ पु्छ, उहाँ त त्यहीं हुनुहुन्छ, त्यसैले किन पचि लागनुपर्दथ्यो

र? तर प्रमका कारण छट्पटाएकाहरूलाई यो कुरा सम्णाउन सकिंदेन । जसरी भगवत्स्मरणबाट

उत्पन्न भएको अनन्त छट्पटीलाई उनकै अनन्त स्वरूपको अनुभवद्वारा शान्त गर्न भक्तले तीर्थयात्रा

आदिको बहाना बनारंछ अनि यसको आवश्यकता प्रतिपादित गर्न आफूलाई पापी र दुष्कर्म

भएको बतार्ंछ । ठिक यसै गरी भक्तप्रेमको भावबाट छटपटाउनुभएका भगवान् पनि निरन्तर

भक्तको पछि लागी प्रेमरसको आस्वादन गर्न एडटा बहाना निकाल्नुहन्छ र आफूमाथि भक्तिको

ऋण भएकाले ऋणको दोष मेटाउन आपफूलाई भक्तको चरणरज चाहिने कुरा बताउनुहन्छ ।

निरन्तरको सान्निध्य हंदाहदे पनि एकअर्काको वियोगमा आत्तिई दुबेले एकअर्कालाई

पद्कयादरहनु यही नै प्रेमभावको पराकाष्ठा हो। भगवान्लाई भेटन आ्तिदे हिंडेको भक्त र

भक्तलाई पद्छ्याडदे हिंडनुहुने भगवान्को यही प्रेमसम्बन्ध यस श्लोकमा प्रकट भएको छ।

रामानन्दी दीका

५५०४

एकादश स्कन्ध श्रीमद्भागवत अध्याय १४

निष्किञ्चना मय्यतुरक्तचेतसः शान्ता महान्तोऽखिलजीववत्सलाः।

कामेरनारुब्धधियो जुषन्ति यत् तन्नेरपेक्ष्यं न विदुः सुखं मम ॥ १७ ॥

पदार्थ सम्पूर्ण व्यक्तिहरूलाई प्राप्त हुने

निष्किञ्चनाः धन आदिको प्राणीहरूलाई दया गर्ने र यत् जुन

सडग्रह नगर्न कामेः विषयहरूले सुखं सुख छ त्यसलाई

मयि ममा अनालब्धधियः बुद्धिलाई जुषन्ति सेवन गर्दछछन्

अनुरक्तचेतसः चित्त लागेका आकर्षण नगररेका तत् त्यो सुख अरूले

शान्ताः शान्त स्वभावका मम मेरा भक्तहरूले न विदुः जानन अनुभव गर्न

महान्तः अभिमानशून्य नैरपेक्ष्यं आसक्तिरहित सक्देनन्

ताक्यार्थ धन आदिको सङ्ग्रह नगरेका, ममा चित्त लगाएका, शान्त र निरभिमानी तथा सम्पूर्ण

प्राणीहरूलाई दया गर्न अनि जसको बुदधिलाई विषयले तान्न सकेको हैदेन त्यस्ता मेरा भक्तहरूले

अरू वस्तुको अपेक्षा नहुने खालको जुन सुख प्राप्त गर्वछछन्, त्यस्तो सुख अरूले अनुभव गर्न

सक्देनन् ।

,

बाध्यमानोऽपि मदुभक्तो विषयेरजितेन्द्रियः।

प्रायः प्रगल्भया भक्त्या विषयेनौभिभूयते ॥ ८॥

पदर्थ बाध्यमानः अपि आकर्षित भक्त्या भक्तिको कारणले

अजितेन्द्रियः इन्द्रियलाई जित्न भएको भए पनि प्रायः प्रायः गरेर

नसकेको मदुभक्तः मेरो भक्त विषयेः विषयहरूदरारा

न्त प्रगल्भया ४९ हेदेन

विषयः विषयहरूद्रारा ल्भया अति दृढ न अभिभूयते पराजित हदेन