Kishan-Ved/nepal-llm · Datasets at Fast360

text stringlengths 0 345

रूपं च चम्किलो स्वरूपलाई
भजते प्राप्त गर्द त्यसै गरी
आत्मा च जीवात्माले पनि
मदुभक्तियोगेन मेरो भक्तिको
प्रभावले


ज
कमानुरायं कर्मवासनालाई
विधूय हटाएर
द
अथो त्यसपच्ि तुरुन्त
मां मलाई
भजति प्राप्त गर्दछ





रामानन्दी दीका


५५०७
एकादश स्कन्ध श्रीमद्भागवत अध्याय १४
वाक्यार्थ जसरी आगोद्रारा बेसरी ततादएको सुनले आपफूमा रहेको कस्मललाई त्याग्दछ र फेरि


आफनो स्वरूप प्राप्त गर्द, त्यस्तै जीवात्माले पनि मेरो भक्तिको प्रभावले कर्मवासनाबाट मुक्त
भएर तुरुन्त मलाई प्राप्त गर्दछ।


यथा यथात्मा परिमृज्यतेऽसो मत्पुण्यगाथाश्रवणामिघानेः ।
तथा तथा परयति वस्तु सृष्ष्मं चश्चुयैथेवाञ्जनसम्प्रयुक्तम् ॥ २६॥








पदार्थ मेरो पवित्र कथा श्रवण र तथा तथा त्यतित्यति
अज्जनसम्प्युक्तं गाजलले कीर्तन गर्दा असो यो जीवात्माले

युक्त भएको आत्मा अन्तःकरण सृक्ष्मं वस्तु एव सूक्ष्म वस्तु
चक्षुः यथा आंखाले यै यथा यथा जतिजति आत्मतत्त्वलाई
मत्पुण्यगाथाश्रवणामिधानेः परिमृज्यते शुद्ध हदे जान्छ॒ पर्यति देख्दछ


वाव्यार्थ जसरी गाजल लगाएको ओंँखा जति निर्मल हदे जान्छ, त्यतित्यति सूक्ष्म वस्तुलाई
देख्दे जान्छ, त्यसै गरी पुण्यप्रद मेरो कथालाई श्रवण गर्दै र कीर्तन गर्दै यो अन्तःकरण जतिजति
शुद्ध हदे जान्छ, त्यतित्यति सूक्ष्म आत्मतत्त्वलाई पनि यसले अनुभव गर्दै जान्छ।
विवरण माथिका श्लोकहरूमा भक्तिबाट मात्र चित्त शुद्ध हुन्छ भने कुरा र
भगवत्तत््वसाक्षात्कारका लागि भक्ति ने प्रधान साधन हन्छ भन्ने कुरा बतादएको छ। यद्यपि
शास्त्रहरूमा तपस्या, शास्त्राध्ययन, दया आदि अनेकों साधनहरूको उपदेश गरिएको छ, तर
भक्तिविना ती सबै साधनहरू भगवत्तत्वसाक्षात्कारका लागि पूर्णतः समर्थ हँदेनन्। शास्त्रोक्त
साधनहरूको लक्ष्य भनेको अन्तःकरणको शुद्धि नै हो। अन्तःकरणभित्र रहेका दुर्वासना, पाप
संस्कार आदि आन्तरिक दोषहरूको निवृत्तिका लागि अपनाइने साधनहरू पनि आन्तरिक नै
हुनुपर्दछ । तपस्या, यज्ञ, दान आदि कर्महरूले शरीरसंग बढी सम्बन्ध राख्दछन्। मनको दोष
हटाडन त मनभित्रै प्रभाव पर्ने साधनको आवश्यकता पर्दछछ। भक्ति भनेको मानसिक साधना हो,
त्यसैले यसबाट चित्त शुद्ध हुनेमा कुनै शङ्का र्हदेन ।

भक्तिको मुख्य स्वरूप भनेको भगवच्चिन्तनबाट चित्त पग्लिनु हो। पग्लिएको चित्तबाट
समस्त आन्तरिक विकारहरू त्यसै गरी नष्ट हृन्छन्, जसरी सुन पगालेपचछ्ि त्यसबाट अरू धातुको
मिसावट नष्ट हुन्छ । भगवान्का गुणकथा सुनेर या उहँको अनन्त माहात्म्यको अनुभव गरेर चित्त
पर्लिनुलाई नै भक्ति भनिएको छ । मधुसूदन सरस्वती भन्नुहुन्छ

दुतस्य भगवद्धर्माद् धारावाहिकतां गता ।
सर्वेशे मनसो वृत्तिर्भक्तिरित्यभिधीयते ।

अर्थात् भगवत्स्मरणमा परिलिएको चित्त निरन्तर सर्वेश्वर परमात्मामा लागिरहनु ने भक्ति
हो । यहाँ चित्तलाई लाहासंग तुलना गरिएको पादृन्छ । लाहालाई राम्ररी पगालेर त्यसमा जुन रङ्ग
मिसादइन्छ, त्यसलाई कसैगरी पनि निकाल्न सकिंदेन । चित्त पनि पग्लेको वेलामा त्यसमा जुन
पदार्थको आकार अड्धित हुन्छ, त्यसलाई त्यहांबाट निकाल्न सकिंदेन। अतः चित्त पग्लिएको


रामानन्दी दीका


९५५०८
एकादश स्कन्ध श्रीमद्भागवत अध्याय १४


वेलामा त्यसमा गाढा रूपले अडिति भएको भगवद् भाव कटहिल्ये पनि हराडँदेन ।

भक्तिरसायनकार भन्नुहुन्छ, यद्यपि सांसारिक संवेदनाहरू सुखदुःख, हर्ष आदिबाट पनि
चित्त पग्लिए ४ लाग्छ, त्यसबाट मानिसका आंँखामा ओंँसु आउने, रोमाञ्च हुने जस्ता लक्षणहरू
पनि देखिन्छन्, तर वास्तवमा परिच्छिन्न एवं विनाशी वस्तुहरूसंग सम्बन्धित संवेदनाहरू स्वयंमा
पूर्ण छैनन् र त्यसबाट चित्त पूर्णतः परि्लिएको हैदेन। जसरी घाममा ततार्डदा पनि लाहा बाहिर
बाहिर परि्लिए फ देखिन्छ, तर पूर्ण रूपले पग्लिएको हदेन, त्यसै गरी सांसारिक संवेदनाहरूबाट
मन परिलिएको भ्रम मात्र ह॒न्छ, पूर्णतः पर्लिंदेन। परमात्मा पूर्ण, अपरिच्छिन्न र अविनाशी
हनुभएकाले उहांसंग सम्बन्धित भावले मात्र चित्तलाई पूर्णतः पगाल्न सक्दछ । यही चित्तद्रुतिलाई
भक्तिको प्रमुख स्वरूप मानिन्छ।

चित्त पर्लिएपचछि त्यसको लक्षण बाहिर शरीरमा पनि प्रकट हुन्छ । जसरी धैंटोभित्र पानी
पूरे भरिएपचछि त्यसभन्दा बाहिर निस्कन थाल्दछछ, त्यसै गरी भक्तको पनि मनभित्र आनन्द अटाउन
नसकी बाहिर छचल्किन्छ । चित्त पग्लिएर आनन्दको प्रवाह जतातते फैलिने यी लक्षणहरूलाई
भक्ति शास्त्रहरूमा आठ्वटा सात्त्विक भाव भनी वर्णन गरिएको छ

रूपं च चम्किलो स्वरूपलाई

भजते प्राप्त गर्द त्यसै गरी

आत्मा च जीवात्माले पनि

मदुभक्तियोगेन मेरो भक्तिको

प्रभावले

ज

कमानुरायं कर्मवासनालाई

विधूय हटाएर

द

अथो त्यसपच्ि तुरुन्त

मां मलाई

भजति प्राप्त गर्दछ

रामानन्दी दीका

५५०७

एकादश स्कन्ध श्रीमद्भागवत अध्याय १४

वाक्यार्थ जसरी आगोद्रारा बेसरी ततादएको सुनले आपफूमा रहेको कस्मललाई त्याग्दछ र फेरि

आफनो स्वरूप प्राप्त गर्द, त्यस्तै जीवात्माले पनि मेरो भक्तिको प्रभावले कर्मवासनाबाट मुक्त

भएर तुरुन्त मलाई प्राप्त गर्दछ।

यथा यथात्मा परिमृज्यतेऽसो मत्पुण्यगाथाश्रवणामिघानेः ।

तथा तथा परयति वस्तु सृष्ष्मं चश्चुयैथेवाञ्जनसम्प्रयुक्तम् ॥ २६॥

पदार्थ मेरो पवित्र कथा श्रवण र तथा तथा त्यतित्यति

अज्जनसम्प्युक्तं गाजलले कीर्तन गर्दा असो यो जीवात्माले

युक्त भएको आत्मा अन्तःकरण सृक्ष्मं वस्तु एव सूक्ष्म वस्तु

चक्षुः यथा आंखाले यै यथा यथा जतिजति आत्मतत्त्वलाई

मत्पुण्यगाथाश्रवणामिधानेः परिमृज्यते शुद्ध हदे जान्छ॒ पर्यति देख्दछ

वाव्यार्थ जसरी गाजल लगाएको ओंँखा जति निर्मल हदे जान्छ, त्यतित्यति सूक्ष्म वस्तुलाई

देख्दे जान्छ, त्यसै गरी पुण्यप्रद मेरो कथालाई श्रवण गर्दै र कीर्तन गर्दै यो अन्तःकरण जतिजति

शुद्ध हदे जान्छ, त्यतित्यति सूक्ष्म आत्मतत्त्वलाई पनि यसले अनुभव गर्दै जान्छ।

विवरण माथिका श्लोकहरूमा भक्तिबाट मात्र चित्त शुद्ध हुन्छ भने कुरा र

भगवत्तत््वसाक्षात्कारका लागि भक्ति ने प्रधान साधन हन्छ भन्ने कुरा बतादएको छ। यद्यपि

शास्त्रहरूमा तपस्या, शास्त्राध्ययन, दया आदि अनेकों साधनहरूको उपदेश गरिएको छ, तर

भक्तिविना ती सबै साधनहरू भगवत्तत्वसाक्षात्कारका लागि पूर्णतः समर्थ हँदेनन्। शास्त्रोक्त

साधनहरूको लक्ष्य भनेको अन्तःकरणको शुद्धि नै हो। अन्तःकरणभित्र रहेका दुर्वासना, पाप

संस्कार आदि आन्तरिक दोषहरूको निवृत्तिका लागि अपनाइने साधनहरू पनि आन्तरिक नै

हुनुपर्दछ । तपस्या, यज्ञ, दान आदि कर्महरूले शरीरसंग बढी सम्बन्ध राख्दछन्। मनको दोष

हटाडन त मनभित्रै प्रभाव पर्ने साधनको आवश्यकता पर्दछछ। भक्ति भनेको मानसिक साधना हो,

त्यसैले यसबाट चित्त शुद्ध हुनेमा कुनै शङ्का र्हदेन ।

भक्तिको मुख्य स्वरूप भनेको भगवच्चिन्तनबाट चित्त पग्लिनु हो। पग्लिएको चित्तबाट

समस्त आन्तरिक विकारहरू त्यसै गरी नष्ट हृन्छन्, जसरी सुन पगालेपचछ्ि त्यसबाट अरू धातुको

मिसावट नष्ट हुन्छ । भगवान्का गुणकथा सुनेर या उहँको अनन्त माहात्म्यको अनुभव गरेर चित्त

पर्लिनुलाई नै भक्ति भनिएको छ । मधुसूदन सरस्वती भन्नुहुन्छ

दुतस्य भगवद्धर्माद् धारावाहिकतां गता ।

सर्वेशे मनसो वृत्तिर्भक्तिरित्यभिधीयते ।

अर्थात् भगवत्स्मरणमा परिलिएको चित्त निरन्तर सर्वेश्वर परमात्मामा लागिरहनु ने भक्ति

हो । यहाँ चित्तलाई लाहासंग तुलना गरिएको पादृन्छ । लाहालाई राम्ररी पगालेर त्यसमा जुन रङ्ग

मिसादइन्छ, त्यसलाई कसैगरी पनि निकाल्न सकिंदेन । चित्त पनि पग्लेको वेलामा त्यसमा जुन

पदार्थको आकार अड्धित हुन्छ, त्यसलाई त्यहांबाट निकाल्न सकिंदेन। अतः चित्त पग्लिएको

रामानन्दी दीका

९५५०८

एकादश स्कन्ध श्रीमद्भागवत अध्याय १४

वेलामा त्यसमा गाढा रूपले अडिति भएको भगवद् भाव कटहिल्ये पनि हराडँदेन ।

भक्तिरसायनकार भन्नुहुन्छ, यद्यपि सांसारिक संवेदनाहरू सुखदुःख, हर्ष आदिबाट पनि

चित्त पग्लिए ४ लाग्छ, त्यसबाट मानिसका आंँखामा ओंँसु आउने, रोमाञ्च हुने जस्ता लक्षणहरू

पनि देखिन्छन्, तर वास्तवमा परिच्छिन्न एवं विनाशी वस्तुहरूसंग सम्बन्धित संवेदनाहरू स्वयंमा

पूर्ण छैनन् र त्यसबाट चित्त पूर्णतः परि्लिएको हैदेन। जसरी घाममा ततार्डदा पनि लाहा बाहिर

बाहिर परि्लिए फ देखिन्छ, तर पूर्ण रूपले पग्लिएको हदेन, त्यसै गरी सांसारिक संवेदनाहरूबाट

मन परिलिएको भ्रम मात्र ह॒न्छ, पूर्णतः पर्लिंदेन। परमात्मा पूर्ण, अपरिच्छिन्न र अविनाशी

हनुभएकाले उहांसंग सम्बन्धित भावले मात्र चित्तलाई पूर्णतः पगाल्न सक्दछ । यही चित्तद्रुतिलाई

भक्तिको प्रमुख स्वरूप मानिन्छ।

चित्त पर्लिएपचछि त्यसको लक्षण बाहिर शरीरमा पनि प्रकट हुन्छ । जसरी धैंटोभित्र पानी

पूरे भरिएपचछि त्यसभन्दा बाहिर निस्कन थाल्दछछ, त्यसै गरी भक्तको पनि मनभित्र आनन्द अटाउन

नसकी बाहिर छचल्किन्छ । चित्त पग्लिएर आनन्दको प्रवाह जतातते फैलिने यी लक्षणहरूलाई

भक्ति शास्त्रहरूमा आठ्वटा सात्त्विक भाव भनी वर्णन गरिएको छ